Hrvatski jezik II lekcija II : Podjela morfema

I. PODJELA MORFEMA PREMA POLOŽAJU UNUTAR RIJEČI

Morfemi se prema položaju unutar riječi dijele na korijenske i na afiksalne morfeme.

KORIJENSKI MORFEM

boca

brodska

nosač

obalni

nacrtati

AFIKSALNI MORFEMI (AFIKSI)

• odlomiti, izlomiti, neslan, predstava, otkriti, ispod (prefiksalni morfem ili predmetak)

• crtačØ, košarkašØ, mladićØ, staracØ, mladostØ, slušati (sufiksalni morfem ili dometak)

• domovi, očevi, plemena, drveta (infiks ili umetak)

• boca, prisluškivati, domaći, slike, dobri, stolØ (nastavci)

Svaka riječ ima korijenski morfem - on sadrži temeljno značenje riječi.

Infiks se najčešće javlja:

- u dugoj množini imenica muškog roda (domovi)

- u nejednakosložnoj promjeni imenica srednjeg roda (ramena)

Primjer:

primorje -> pri-mor-j-e                  (P+K+S+nastavak)

morska -> mor-sk-a                        (K+S+nastavak)

sinovi -> sin-ov-i                              (K+infiks+nastavak)

preslušati -> pre-sluš-a-ti              (P+K+S+nastavak)

II. PODJELA MORFEMA PREMA NJIHOVOJ ULOZI (FUNKCIJI)

Morfeme prema ulozi dijelimo na:

1. rječotvorne, derivacijske ili leksičke -> morfemi koji služe za tvorbu novih riječi

2. oblikotvorne, gramatičke ili relacijske -> morfemi kojima se tvore različiti oblici iste riječi; nastavci

Rječotvorne morfeme čine korijenski morfem koji nosi temeljno leksičko značenje te prefiksalni i sufiksalni morfemi koji nose dopunsko leksičko značenje riječi.

Oblikotvorne morfeme čine samo gramatički morfemi, odnosno nastavci.

RIJEČ	Rječotvorni morfemi	Oblikotvorni morfemi
prigradski	pri - ono što je pri čemu grad - značenje većeg naseljenog mjesta -sk - značenje pripadnosti	-i (padežni morfem)
brada	brad - dio tijela	-a (padežni morfem)
padam	pad - kretanje prema dolje	-am (morfem glagolskog oblika)

Za +5!

Svi glagoli u infinitivu zapravo imaju dvomorfemske osnove što znači da iza korijenskog morfema imaju još 2 morfema: sufiksalni morfem i nastavak (prepisati, zamoliti, uskočiti). Ponekad se jedan morfem (sufiksalni) ne vidi pa na tom mjestu označimo nulti morfem (padati, pas-Ø-ti). Najčešće se dodavanjem nekog sufiksa ispred infinitivnog nastavka mijenja glagolu vid: poskočiti - poskakivati.